در دنیایی که حمل و نقل های دریایی بخش اعظمی از تجارت را تشکیل میدهند و تفاوت در زبان و فرهنگ، اختلافات بین طرفین قرارداد را دو چندان کرده است؛ وجود لغت نامه ای از اصطلاحات بین المللی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
اینکوترمز همان چیزی است که دنیای تجارت برای بهبود ارتباطات بین المللی به آن نیاز داریم. در این مقاله قصد داریم با اینکوترمز در حمل و نقل دریایی بیشتر آشنا شویم و با شناخت دقیق هر کدام از اصطلاحات، تصمیمات بهتری در زمان نوشتن قرارداد ها داشته باشیم.
نکته ی حائز اهمیت این است که وجود این اصطلاحات، تضمین کننده جلوگیری از اختلافات نیستند؛ انتخاب اینکوترمز متناسب با شرایط، نیازمند آگاهی و تخصص کافی در این زمینه است تا در صورت بروز مشکل، بتوانید از حقوق خود دفاع کنید.
گروه حقوقی اقبالی، با داشتن یک وکیل کشتیرانی مجرب که به طور تخصصی در این حوزه فعالیت میکند شما را در این راه همراهی خواهد کرد. برای دریافت مشاوره تلفنی رایگان میتوانید با شماره زیر تماس بگیرید.
021-22034564 ☎️
021-22014140 ☎️
اینکوترمز چیست؟
اینکوترمز (incoterms)، که مخفف کلمه ی International Commerical Terms است، مجموعه ای از اصطلاحات و قوانین توافقی را شامل میشود که توسط اتاق بازرگانی بین المللی (ICC) برای جلوگیری از سوء تفاهمات و کاهش اختلافات احتمالی در حمل و نقل نوشته شده است.

به بیان ساده، هنگام نوشتن قراردادهای حمل و نقل، طرفین قرارداد باید با هم توافق کنند که هزینه، مسئولیت و دیگر مسائل پیش آمده در طول این فرآیند به عهده چه کسی خواهد بود و هر یک از طرفین چه وظایفی دارند. این توافق ها تحت عنوان عبارات سه حرفی (مانند FOB) در قرارداد نوشته میشود.
برای اطلاع از محتوای دقیق اینکوترمز در سال 2020، میتوانید به بخش Incoterms سایت ICC مراجعه کنید
مزایای استفاده از اینکوترمز
همانطور که میدانید، در اکثر موارد، طرفین قرارداد در حمل و نقل ها از دو کشور متفاوت هستند که هر یک زبان و قوانین مختص به خودشان را دارند؛ در این شرایط، ممکن است این تفاوت ها باعث بروز اختلافات و سوء تفاهم هایی در زمینه اصطلاحات به کار رفته شود. اینکوترمز به عنوان زبان مشترک در قرارداد های حمل و نقل، از بروز این مسائل جلوگیری میکند.
قوانین اینکوترمز چه کاربردی دارد؟
حال که با اینکوترمز و اهمیت آن آشنا شدید، خوب است بدانید اینکوترمز شامل چه مواردی میشود؟
- تعیین حدود مسئولیت طرفین (از چه نقطه ای به بعد مسئولیت ها از فروشنده به خریدار منتقل میشود.)
- تعیین هزینه های طرفین قرارداد
- تعیین مسئولیت در مورد ریسک های محتمل
- جلوگیری از اختلافات ناشی از تفسیرات نادرست

اصطلاحات اینکوترمز در حمل و نقل دریایی
از آن جایی که بخش اعظم تجارت های بین المللی از طریق حمل و نقل دریایی انجام میشود، 4 مورد از 11 اصطلاح اصلی اینکوترمز مختص به حمل و نقل های دریایی است.
علاوه بر این در حمل و نقل های دریایی، مسائل زیادی از جمله آسیب دیدگی یا گم شدن بار، و همچنین هزینه های اضافی مانند دموراژ (demurrage) وجود دارد که تصمیم گیری درباره آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
انتخاب درست اینکوترمز در حمل و نقل دریایی میتواند به کاهش اختلافات رایج در این حوزه منجر شود.

حال به 4 اصطلاح مختص به اینکوترمز های دریایی میپردازیم:
FOB
FOB یا Free On Board پرکاربرد ترین اینکوترمز حمل دریایی است که در لغت به معنای «تحویل روی کشتی» میباشد.
در این نوع اینکوترمز، فروشنده، کالا را تا روی عرشه کشتی آورده و بارگیری میکند؛ پس از آن تمام مسئولیت ها از جمله هزینه های تخلیه، بیمه و ریسک کالا به خریدار منتقل میشود.
FAS
FAS یا Free Alongside Ship یعنی «تحویل کنار کشتی»
در این شرایط، مسئولیت کالا صرفا تا کنار کشتی در بندر مبدا با فروشنده است و پس از آن تمامی مسئولیت ها و هزینه های فوق الذکر به خریدار منتقل میشود.
CFR
CFR یا Cost and Freight نیز به معنای هزینه و کرایه حمل است.
این نوع از اینکوترمز دریایی، به این معنا است که فروشنده موظف است کالا را تا بندر مقصد برده و هزینه ی حمل و نقل آن تا بندر مقصد را بپردازد؛ اما مسئولیت ریسک کالا (در صورت آسیب دیدن)، هزینه بیمه و تخلیه بر عهده خریدار است.
CIF
CIF یا Cost, Insurance and Freight که به معنای «هزینه، بیمه و کرایه حمل» است در اکثر موارد با CFR شباهت دارد و گاها با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند.
فروشنده علاوه بر مواردی که در CFR مطرح کردیم، باید هزینه بیمه را هم بپردازد، اما ریسک کالا پس از بارگیری همچنان به عهده خریدار خواهد بود.

مقایسه انواع اینکوترمز حمل دریایی
حال که با انواع اینکوترمز در حمل و نقل دریایی آشنا شدید، در جدول زیر به تفاوت های هرکدام میپردازیم تا در قراردادها بهترین انتخاب را داشته باشید:
مورد / اصطلاح | FAS | FOB | CFR | CIF |
---|---|---|---|---|
مسئول بارگیری در بندر مبدا | خریدار | فروشنده | فروشنده | فروشنده |
پرداخت کننده هزینه حمل و نقل دریایی | خریدار | خریدار | فروشنده | فروشنده |
پرداخت کننده هزینه بیمه | خریدار | خریدار | خریدار | فروشنده |
مسئول ترخیص (گمرک) صادراتی در مبدا | فروشنده | فروشنده | فروشنده | فروشنده |
مسئول ترخیص (گمرک) وارداتی در مقصد | خریدار | خریدار | خریدار | خریدار |
نقطه انتقال ریسک و مسئولیت | کنار کشتی بندر مبدا | روی کشتی بندر مبدا پس از بارگیری | روی کشتی بندر مبدا پس از بارگیری | روی کشتی بندر مبدا پس از بارگیری |
مسئول تخلیه در بندر مقصد | خریدار | خریدار | خریدار | خریدار |
مسئول حمل داخلی در کشور مبدا | فروشنده | فروشنده | فروشنده | فروشنده |
مسئول حمل داخلی در کشور مقصد | خریدار | خریدار | خریدار | خریدار |
برای انتخاب اینکوترمز های دریایی مناسب باید به چه نکاتی توجه کنیم؟
در این بخش از مقاله، پس از بررسی و مقایسه اینکوترمز های دریایی، میخواهیم به نکاتی برای انتخاب بهترین نوع آن با توجه شرایط شما اشاره کنیم:
- FAS برای چه زمانی مناسب است؟ زمانی که کالای خاص و بزرگی است که نیازمند تجهیزات خاصی برای بارگیری و انتقال است و خریدار تجربه ی زیادی دارد؛ همچنین زمان هایی که فروشنده توانایی تعهد برای بارگیری و مسئولیت های بیشتر را ندارد.
- FOB برای چه زمانی مناسب است؟ استاندارد ترین اینکوترمز در حمل و نقل دریایی که اکثرا مورد استفاده قرار میگیرد، FOB است و معمولا مربوط به زمانی است که خریدار با شرکت حمل و نقل خاصی کار میکند اما تمایلی به درگیر شدن با مسائل بارگیری ندارد.
- CRF برای چه زمانی مناسب است؟ این اینکوترمز دریایی برای زمانی مناسب است که فروشنده روابط قوی با شرکت های حمل و نقل دریایی دارد و میتواند با نرخ بهتری انتقال را انجام دهد.
- CIF برای چه زمانی مناسب است؟ به طور معمول فروشندگانی که میخواهند به عنوان مزیت رقابتی خدمات کامل تری ارائه دهند و یا خریدارانی که تجربه زیادی ندارند، CIF را انتخاب میکنند. همچنین، اگر کالا ارزشمند و حساس باشد به گونه ای که بیمه نقش مهمی را ایفا کند، امکان انتخاب این نوع اینکوترمز حمل دریایی وجود دارد.
نقش وکیل کشتیرانی در اینکوترمز های دریایی
سوال اینجاست که اگر اینکوترمز ها به صورت یک قرارداد بین المللی عمل میکنند و تمام مسئولیت ها از قبل مشخص میشود؛ نقش وکیل کشتیرانی در این پرونده ها چیست و چه کمکی میتواند بکند؟

وکیل حمل و نقل دریایی در نوشتن قرارداد به شکلی که حقوق شما به طور کامل در آن رعایت شود و همچنین انتخاب یک اینکوترمز مناسب بر اساس شرایط شما بسیار کمک کننده است.
علاوه بر این، اگر قرارداد از قبل با مسئولیت طرفین نوشته شده باشد و سپس در طول سفر، حادثه ای برای بار رخ دهد، و یا اختلافی بین افراد درگیر در قرارداد پیش بیاید، یک وکیل مجرب در حوزه کشتیرانی، به خوبی از شما دفاع میکند تا مجبور به پرداخت هزینه های ناعادلانه و اضافه نشوید.
نتیجه گیری
حال که با اهمیت اینکوترمز در حمل و نقل دریایی آشنا شدید، میدانید که درک بهتر این اصطلاحات، نه تنها یک مزیت، بلکه الزامی است که میتواند شما را از ضررهای هنگفت نجات دهد.
برای نوشتن قراردادی مطمئن که بر اساس شرایط و دفاع از حقوق شما نوشته شده است، میتوانید بر تجربه و تخصص گروه وکلای اقبالی تکیه کنید. برای مشاوره ی بیشتر در این خصوص، میتوانید با شماره 02122034564 تماس بگیرید.
آیا میتوان دو اینکوترمز را با هم ترکیب کرد (مثلاً FOB+CIF)؟
بهطور کلی توصیه ICC این است که در هر قرارداد تنها «یک» اینکوترمز به کار رود تا شفافیت حفظ شود، اما در صورت نیاز میتوان در قالب بند الحاقی (rider) جزئیاتی را اضافه کرد که مثلاً فروشنده کرایه حمل را میپردازد اما بیمه را خریدار تأمین میکند؛ این کار امکان تخصیص دقیق تر هزینه و ریسک را فراهم میکند اما ریسک تفسیر نادرست و ناسازگاری با نسخه رسمی ICC را نیز بالا میبرد.
چگونه بیمهنامه CIF را برای پوششهای تکمیلی تقویت کنیم؟
چند راه ساده برای تقویت بیمه تحت CIF
۱. ارتقا از Clause C به Clause A (All Risks)
به جای پوشش حداقلی، در قرارداد بنویسید فروشنده باید بیمه «All Risks» تهیه کند تا تقریباً تمام خطرات معمول (آتشسوزی، غرق شدن، برخورد و…) پوشش داده شود.
۲. افزودن پوشش های جنگ و اعتصاب
در صورت نیاز بنویسید بیمه “War & Strikes” هم شامل شود تا خسارتهای ناشی از درگیریهای نظامی یا اعتصابات بندری را هم بپوشاند.
۳. تعیین سقف بالاتر از ارزش CIF
برای جبران هزینههای احتمالی مانند دموراژ یا انبارداری سقف بیمه را حداقل ۱۱۰–۱۲۰٪ ارزش CIF در نظر بگیرید.
۴. قرارداد Open Cover (برای چند محموله)
اگر چندین بار کالا ارسال میکنید، با بیمهگر یک قرارداد سالانه یا چندماهه (Open Cover) امضا کنید تا هر محموله بهطور خودکار تحت پوشش قرار گیرد.
۵. افزودن Endorsement های تکمیلی
در بیمهنامه بندهای الحاقی (Endorsements) مثل «تأخیر ناشی از بلایای طبیعی» یا «خرابکاری» را قید کنید تا هیچ ریسکی از قلم نیفتد.
در صورت اختلاف تفسیر از اینکوترمز، مرجع حل اختلاف کجاست؟
در صورت بروز اختلاف در تفسیر مفاد اینکوترمز، در مرحله اول باید به نسخه رسمی منتشرشده توسط اتاق بازرگانی بینالمللی (ICC) و تفسیرهای معتبر آن مراجعه کرد. با این حال، اگر اختلاف همچنان باقی بماند، مرجع رسیدگی بر اساس آنچه در قرارداد تعیین شده مشخص خواهد شد؛ مانند ارجاع به داوری بینالمللی (مثلاً داوری ICC) یا رسیدگی در دادگاههای یک کشور خاص. از همینرو، درج دقیق بندهای مربوط به “حل اختلاف” و “قانون حاکم” در قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است. در چنین شرایطی، بهرهگیری از یک وکیل کشتیرانی میتواند نقش کلیدی در تدوین صحیح قرارداد و دفاع از حقوق شما در زمان بروز اختلاف ایفا کند.