در دعاوی مربوط به ملک و تصرف، 2 اصطلاح عمده مطرح می‌شود که به دلیل شباهت زیادی که با هم دارند، به اشتباه به جای یکدیگر مطرح می‌شوند. ما در این مقاله، با مشورت از وکلای گروه اقبالی، ابتدا به بررسی اجمالی هر یک از این دو دعاوی پرداختیم و سپس “تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی” را بررسی کردیم.
نکته ای که باید به آن توجه کنید، این است که دعاوی ملکی، به خصوص دو مبحث ذکر شده، پیچیدگی های خاص خود را دارند و اطلاعات موجود در این مقاله صرفا برای اطلاعات بیشتر شما و درک بهتر نوشته شده و قبل از هر اقدامی باید با یک وکیل ملکی و ثبتی مشورت کنید.
خلع ید چیست؟
خلع ید، نوعی از دعاوی ملکی است که مالک علیه متصرف غیر قانونی خود مطرح می‌کند تا او را از ملک خارج سازد.
به زبان ساده تر، هنگامی که شخص دیگری اموال منقول و غیر منقول شما را تحت تصرف غیر قانونی خود قرار دهد به طوری که شما به عنوان مالک نتوانید از ملک خود استفاده کنید و یا نسبت به منافع مالی و غیرمالی آن ادعای مالکیت داشته باشید، میتوانید پس از مراجعه به دادگستری، با ارائه دادخواست خلع ید و اثبات مالکیت خود، فرد غاصب را از ملک خود خارج سازید و ملک را به تصرف خود در بیاورید.
تصرف عدوانی چیست؟
رفع تصرف عدوانی نوعی از دعاوی 3 گانه است که شباهت زیادی با خلع ید دارد.
تصرف عدوانی زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی ملک شما را مورد تصرف غیر قانونی خود قرار دهد؛ در این نوع دعاوی ممکن است شما مالک واقعی یا صرفا مالک منافع مالی (مستاجر) باشید. در این صورت همانند خلع ید به دادگستری مراجعه کرده و با اثبات تصرف غیر قانونی فرد، نسبت به رفع تصرف عدوانی وی اقدام کنید.
تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی
با وجود شباهت هایی که این دو اصطلاح به هم دارند، اما در دو نوع دعاوی مختلف مطرح می‌شوند و هر کدام خصوصیات و قوانین مربوط به خود را دارند که شناخت آن، به تصمیم گیری درست شما کمک خواهد کرد.
در ادامه به تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی می‌پردازیم:
1- ماهیت دعاوی | مرز میان خلع ید و تصرف عدوانی
دعاوی رفع تصرف عدوانی صرفا برای اموال غیرمنقول مطرح می‌شود؛ اما دعاوی خلع ید هم در مورد اموال منقول و هم اموال غیر منقول قابل پیگیری است.
2- اثبات ادعا | شاخص ترین تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی
این مورد مهم ترین تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی است: در مورد دعاوی خلع ید باید مالکیت خود را اثبات کنید. به بیان دیگر شما برای ارائه دادخواست، حتما باید مالک باشید.
اما دعاوی تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت نیست. در این نوع دعاوی باید سبق تصرف خود را اثبات کنید.
3- نحوه رسیدگی | تفاوت در فوریت و تشریفات قانونی
دعاوی رفع تصرف عدوانی میتواند خارج از نوبت رسیدگی شود، اما دعاوی خلع ید نیازمند دریافت نوبت و پیش رفتن طبق تشریفات حقوقی است.
ماده 177 قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل تابع تشریفات آیین دادرسی نبوده و خارج از نوبت به عمل می‌آید.
در این جا منظور دعاوی ثلاث است که برای مطالعه بیشتر با آن میتوانید مقاله دعاوی 3 گانه را مطالعه کنید.
4- هزینه دادرسی | مقایسه از نگاه مالی
رفع تصرف عدوانی در دسته دعاوی غیرمالی قرار می‌گیرد و هزینه دادرسی آن مطابق قوانین دیگر پرونده ها محاسبه می‌شود؛ اما خلع ید نوعی از دعاوی مالی است که هزینه دادرسی آن بر اساس قیمت ملک محاسبه خواهد شد و در نتیجه این نوع پرونده ها هزینه ی بیشتری نسبت به تصرف عدوانی خواهد داشت.
5- اجرای حکم | تفاوت در الزامات اجرایی
در دعاوی خلع ید اجرای حکم نیازمند قطعی شدن رای دادگاه است، اما در مورد تصرف عدوانی نیازی به صدور حکم قطعی نیست و میتوان نسبت به رفع تصرف اقدام کرد؛ بنابراین دعاوی خلع ید زمان بر تر هستند.
6- مدارک لازم | تمایز کلیدی خلع ید و تصرف عدوانی
همانطور که بالاتر نیز به آن اشاره کردیم، داشتن سند مالکیت برای برای طرح دعاوی خلع ید و اثبات مالک بودن الزامی است؛ اما در مورد دعاوی رفع تصرف عدوانی این گونه نیست و سبق تصرف کافی است.
7- جنبه کیفری | تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی از نظر قانون مجازات
دعاوی خلع ید جنبه کیفری ندارد و صرفا به صورت دعاوی حقوقی میتوان آن را پیگیری کرد، اما رفع تصرف عدوانی هم به صورت حقوقی و هم به صورت کیفری قابل پیگیری است.
البته پیگیری این نوع دعاوی از جنبه کیفری، شرایط خاصی دارد و باید سوء نیت فرد غاصب اثبات شود.
ماده 690 قانون مجازات اسلامی: هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها،منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.
تبصره 1: رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورت مجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.
تبصره 2: در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی میتواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.
8- دستور موقت | ابزار سریع برای حفظ حقوق شما
در دعاوی رفع تصرف عدوانی امکان دستور موقت بدون خسارت احتمالی وجود دارد، اما در مورد خلع ید، دستور موقت مشروط به تامین خسارت احتمالی است.
دستور موقت به معنای این است که خواهان، از دادگاه تقاضا می‌کند تا زمان صدور قطعی حکم، دستور جلوگیری از احداث بنا، غرس اشجار (کاشت نهال)، کشت و زرع و… توسط متصرف غیرقانونی صادر شود.
ماده 174 قانون آیین دادرسی مدنی: دادگاه در صورتی رای به نفع خواهان می‌دهد که به طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدواناً تصرف و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است.
چنانچه قبل از صدور رای، خواهان تقاضای صدور دستور موقت نماید و دادگاه دلایل وی را موجه تشخیص دهد، دستور جلوگیری از ایجاد اثار تصرف و یا تکمیل اعیانی از قبیل احداث بنا یاغرس اشجار یا کشت و زرع، یا از بین بردن آثار موجود و یا جلوگیری از ادامه مزاحمت و یا ممانعت از حق را در ملک مورد دعوا صادر خواهد کرد.
این دستور با صدور رای به رد دعوا مرتفع می‌شود مگر اینکه مرجع تجدیدنظر دستور مجددی در این خصوص صادر نماید.
نتیجه گیری
امیدواریم با خواندن این مقاله به طور کامل، با تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی آشنا شده باشید. اگر همچنان در این مورد سوالی دارید، میتوانید در بخش دیدگاه ها آن را مطرح کنید. توجه داشته باشید که اشتباه در انتخاب مسیر قانونی و طرح دعاوی درست و به موقع، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ و بی توجهی به آن، میتواند از سرعت پیش روی پرونده بکاهد و یا حتی منجر به شکست و پرداخت خسارات سنگین شود.
برای مشورت با یک وکیل حقوقی مجرب که در این نوع دعاوی پرونده های موفقی دارد، همین حالا تماس بگیرید تا از مشاوره رایگان وکیل ملکی بهره مند شوید.
021-22014140 ☎️
021-22034564 ☎️
آیا مستأجر میتواند علیه مالک اصلی، دعوای تصرف عدوانی مطرح کند؟
بله، مستأجر میتواند علیه مالک یا هر شخص دیگری که بدون حق قانونی در ملک تصرف کند، دعوای تصرف عدوانی مطرح کند، مشروط بر اینکه قرارداد اجاره معتبر داشته باشد.
در صورتی که ملک مورد تصرف، وقف یا اوقاف باشد، کدام دعوا مناسب‌تر است؟
اگر ملک وقفی باشد و شخصی بدون مجوز قانونی در آن تصرف کند، دعوای تصرف عدوانی مناسب‌تر است، زیرا نیاز به اثبات مالکیت نیست و متولی وقف یا سازمان اوقاف میتواند با اثبات سبق تصرف قانونی، درخواست رفع تصرف کند اما اگر متصرف ادعای مالکیت کند، باید دعوای خلع ید مطرح شود.
اگر تصرف عدوانی همراه با تخریب یا آسیب به ملک باشد، چه اقداماتی میتوان انجام داد؟
در این حالت میتوانید درخواست جبران خسارت دهید. علاوه بر این اگر آسیب عمدی باشد طبق ماده 675، میتوانید شکایت کیفری ثبت کنید.
آیا می‌توانم برای ملک خود درخواست رفع تصرف عدوانی بدهم اگر فردی فقط بخشی از آن را تصرف کرده باشد؟
بله، حتی اگر فرد تنها بخشی از ملک شما را تصرف کرده باشد، شما میتوانید از طریق دعوی تصرف عدوانی آن بخش را پس بگیرید.
آیا می‌توانم برای تصرف عدوانی از خارج کشور شکایت کنم؟
بله، اگر شما مالک ملکی در ایران باشید و کسی در داخل کشور ملک شما را به صورت غیرقانونی تصرف کرده باشد، میتوانید از خارج کشور نیز دعوی تصرف عدوانی را پیگیری کنید، اما برای پیگیری قانونی به وکیل ملکی نیاز دارید.
